درس دوازدهم: دلایل تاخیر در استجابت دعا

• 
• 

بسم الله الرحمن الرحیم

دعا

درس‌گفتارهایی از: مسعود بسیطی

با اهتمام: حسین آخوندعلی؛ زهرا مرادی

در دوره‌ی «دعا»، به بررسی معنا، مفهوم و کاربرد «دعا» در زندگی روزمره‌ی آدمی از دیدگاه مربّیان الهی می‌پردازیم؛ و «آداب دعا» و «شرایط استجابت» آن را بیان خواهیم کرد. این مبحث، در دوازده گفتار ارائه می‌گردد.

 

درس دوازدهم: دلایل تاخیر در استجابت دعا

 

در درس گذشته به این موضوع پرداختیم که:

به دلیل غفلتِ آدمی و رفتاری مغایر با آنچه رضایت خداوند است، موانعی در راه استجابت دعاهایش ایجاد می‌شود. در جلسه‌ی گذشته به چند نمونه از این موانع اشاره گردید.

در این جلسه، به این موضوع خواهیم پرداخت که: گاهی، بنده تمامی آداب و شرایط دعا را رعایت می‌کند؛ و مانعی نیز بر راه استجابت دعایش ایجاد نکرده؛ اما با این وجود به خواسته‌اش نمی‌رسد. این اتفاق دلایل و حکمت‌هایی دارد که در این درس به برخی از آنها اشاره می‌شود.

 

****

 

ممکن است بنده‌ای تمامیِ شرایط و آداب دعا را رعایت کند و مانعی نیز بر سر راه استجابت دعایش وجود نداشته باشد؛ اما با این وجود، در برآورده شدن حاجتش تاخیری بیافتد؛ و یا آنکه تاثیر دعایش در شکلی متفاوت از آنچه مورد نظر وی بوده، ظاهر گردد. در این جلسه به بیان چند مورد از حکمت‌ها و دلایل این امر خواهیم پرداخت:

 

الف) مصلحت بندگان

خداوند، کریم و بخشنده است؛ اما این سبب نمی‌شود هر چه بنده درخواست نمود – حتی اگر به مصلحت آن فرد نبود - عطایش فرماید. چه بسیار اموری که ما خیر می‌پنداریم و برای کسب آنها اشتیاق فراوان داریم، در حالی که حقیقتا به مصلحت مان نیستند و عاقبتی شرّ به همراه خواهند داشت.[1] خداوند از روی حکمت خویش چنین دعاهایی را مستجاب نمی‌فرماید. امیر مومنان این موضوع را به زیبایی توضیح می‌دهند:

«کَرَمِ خدا هیچ گاه حکمتش را نقض نمی‌کند. به همین دلیل است که همه‌ی دعاها اجابت نمی‌شود.»[2]

پدر و مادری را در نظر بگیرید که فرزند خویش را بسیار دوست می‌دارند و در جهت خوشحالی و خوشبختی او از هیچ امری دریغ نمی‌کنند؛ اما مثلا فرزند ده ساله‌شان از ایشان می‌خواهد برایش موتور سیکلتی بخرند. پدر و مادر هر قدر هم مهربان و سخاوتمند باشند؛ و فرزند هر چقدر هم عزیز باشد و هر چه بر این خواسته اصرار ورزد، آنها چنین کاری را انجام نمی‌دهند. چون می‌دانند این کار به صلاح فرزندشان نیست.

پدر و مادر با توجه به اینکه صلاح فرزندشان چیست ممکن است خواسته‌های او را هیچ گاه برآورده نکنند یا دیرتر اجابت کنند. مثلا کودکی که سرما خورده و از والدینش بستنی طلب می‌کند، تا زمانی که خوب نشود از خواسته‌اش محروم می‌ماند. کودک به دلیل سنّ کم و تجربه‌ی اندکش درک نمی‌کند چرا در چنین شرایطی نباید بستنی بخورد؛ و مدام خواسته‌اش را تکرار کند. اما تا زمانی که حالش خوب نشود، پدر و مادر به او بستنی نخواهند داد. چراکه می‌دانند سلامتی فرزندشان به خطر می‌افتد. این محرومیت ممکن است تنها چند روز به طول انجامد. اما در برخی شرایط حتی تا آخر عمر فرزند هم آن خواسته عملی نمی‌شود. مثل کسی که درخواست بادام زمینی می‌کند، در حالی که به شدت به آن حساسیت دارد و خوردن بادام زمینی حتی می‌تواند منجر به مرگش شود.

خداوند متعال نیز خواسته‌های بندگانش را تا زمانی که به مصلحت‌شان نباشد اجابت نمی‌کند.[3] حتی اگر بنده مانند آن کودک سرماخورده حکمت محرومیتش را نداند. همان کودکی که با دیدن بستنی در دست دیگر دوستانش مُدام بر خواسته‌ی خود اصرار می‌ورزد و به پدر و مادرش اعتراض می‌کند که آنها او را دوست ندارند. غافل از آنکه هیچ کس به اندازه‌ی والدینش نگران و خیرخواه او نیست!

 

ب) تأخیر در «آثار» استجابت دعا

گاهی خداوند دعای بنده را مستجاب می‌کند اما بنا بر حکمتی تا وقتی که اثر استجابت دیده شود، مدت زمانی سپری می‌شود. به عنوان نمونه وقتی حضرت موسی و برادرش هارون به درگاه خداوند دعا کردند و از او نابودی فرعون و یارانش را خواستند، خداوند به ایشان فرمود «دعای شما اجابت شد».[4] اما از این زمان تا زمان نابودی فرعون، چهل سال به طول انجامید![5]

بنابراین، بسته به حکمتی الهی گاهی تاخیر، در بروز «آثار» اجابت دعاست؛ نه در اجابت خود دعا!

 

ج) علاقه‌ی خدا به بنده

گاهی اجابت دیرهنگام دعا، به دلیل مصلحت بنده و شرایط نامناسب نیست. بلکه سبب این تاخیر، محبت میان معبود و عبد خالصش است. در چنین مواقعی خداوند به دلیل محبت و علاقه‌ی شدیدی که نسبت به بنده‌ای خاص دارد، دوست دارد راز و نیاز و درخواست او را بیشتر بشنود. از این رو با آنکه خواست بنده‌اش را روا می‌سازد، اما در اجابت آن تعجیل نمی‌فرماید؛ چرا که دوست می‌دارد باز هم صدای بنده‌اش را در حال دعا کردن به درگاهش بشنود. امام صادق ^{علیه السلام} می‌فرمایند:

«همانا بنده‌اى كه دوست خداوند است در پیش‌آمدى كه براى او رخ داده دعا می‌كند و خدا به فرشته‌اى كه موكّل او است می‌فرماید حاجت بنده مرا برآور، ولى در آن شتاب مكن! چراکه من دوست دارم ندا و صدایش را بشنوم.[6] روز قیامت هم خدا به آن بنده می‌گوید: «بنده‌ی من! دعا کردی و من برآوردن حاجتت را به تاخیر انداختم. حالا ثواب دیر برآوردن حاجتت چنین و چنان خواهد بود. درباره‌ی فلان مطلب دعا کردی، باز هم دعایت را دیر مستجاب کردم. حالا به عوض دیر مستجاب شدن دعایت، پاداش فراوانی به تو می‌دهم.» در این هنگام مومن آرزو می‌کند ای کاش هیچ کدام از دعاهایش در دنیا مستجاب نمی‌شد![7]»

 

خلاصه آنکه: ممکن است بنده‌ای در طلب خواسته‌ای مشروع همه‌ی آداب و شرایط دعا را رعایت کند، موانع اجابت دعا را نیز تا جای ممکن برطرف سازد اما باز بنا به حکمتی (مانند مواردی که در این درس شمرده شد) دعایش مستجاب نشود یا دیر به اجابت برسد. در این صورت خداوند مهربان از روی لطف و رحمتش این محرومیت را آنچنان در آخرت جبران می‌سازد که بنده آرزو می‌کند ای کاش هیچ کدام از دعاهای دیگرش نیز در دنیا مستجاب نمی‌شدند.[8]

****

حال که به یاری خدای رحمان، در این درسنامه با «معنای دعا و جایگاه آن در مکتب تربیتی اهل بیت ^{علیهم السلام}؛ مقدمات، شروط و آداب دعا؛ موانع استجابت و دلایل تاخیر در استجابت دعا» آشنا شدیم،[9] زمان آن رسیده تا از آنچه در این دوره واجدش شدیم، به خوبی بهره گیریم.

بیاییم با استعانت از تذکرات این دوره و با علم و اعتقاد به اینکه آفریدگار مهربان بندگانی را که به درگاهش پناه آورده‌اند، از رحمت بی‌منتهایش محروم نمی‌سازد، بهترین و پرفایده‌ترین دعا را از معبود بی‌همتا داشته باشیم. دعایی که نه تنها برای خودمان مفید باشد؛ بلکه عزیزان‌مان، فرزندان‌مان، دوستان و آشنایان‌مان، هم‌کیشان و هم‌میهنان‌مان، و حتی آنان که آیین و فرهنگ و زبان و ملیتی متفاوت از ما دارند، نیز از آن بهره‌مند شوند. دعایی که نه تنها آدمیان، بلکه عالَمیان را سود بخشد. دعا برای نجات همگان؛ برای ظهور منجی آخر الزمان.

پیروان تمامیِ ادیان الهی معتقدند در آخر الزمان، نجات دهنده‌ای آسمانی ظهور خواهد کرد و با آمدنش هدایت، سعادت، رحمت، برکت و عدل در زمین جاری خواهد شد. حتی بسیاری از پیروان آیین‌های غیر الهی نیز در انتظار ظهور چنین نجات دهنده ای هستند. تمامی فرستادگان الهی مردمان را به آمدن روزی که همگی در آسایش و امنیت و خوشبختی در کنار یکدیگر به زندگی و عبادت خالق مهربان خویش می‌پردازند وعده داده‌اند.[10]

فارغ از آنکه نام این منجی در ادیان مختلف چیست و شخصیتش در هر آیینی چگونه ترسیم شده، همگان در انتظار ظهور موعود آخر الزمان هستند. اکنون که با جایگاه و آثار دعا و راه‌های استجابت آن آشنا شده‌ایم، بیاییم همگی یکدل و یکصدا آمدن منجی موعود را از درگاه ایزد رحمان طلب نماییم.

همانطور که در درس ششم نیز اشاره شد، از شروط اساسیِ استجابت دعا، آن است که به اجابت دعا به دست پروردگار باور داشته باشیم. پس ایمان داشته باشیم دعا و خواست ما در طلب منجی، اثر دارد و اگر شرایط و آداب دعا را رعایت کنیم، خداوند مهربان ظهور منجی موعود را نزدیک می‌گرداند. همچنانکه قوم بنی اسراییل از درگاه کبریایی‌اَش طلب کردند و خداوند دعای‌شان را مستجاب فرمود و به ظهور منجی اذن داد. مرور ماجرای قوم بنی اسراییل و درخواست‌شان از خداوند برای ظهور منجی، خالی از لطف نیست.

به سبب نافرمانیِ قوم بنی اسراییل از هدایتگران الهی، بستری فراهم شد تا زمام مردم در دستان حاکمانی ستمکار قرار گیرد. فرستادگان الهی، پیش‌تر به پیروان‌شان هشدار داده بودند که: اگر رفتاری غیر عاقلانه و بر خلاف رضایت خالق متعال داشته باشند، ظلم و فساد جامعه را فرا خواهد گرفت؛ و در این صورت خدا بر ایشان غضب نموده، تا 400 سال برای شان فریادرسی نخواهد فرستاد.  

اما مردم به جای پیروی از عقل و گوش سپردن به کلام هدایتگران آسمانی، از هوای نفس خویش تبعیت کردند و آن شد که نباید. فرعونیانِ سنگدل بر جان و مال بنی اسراییل سیطره یافتند و از هیچ ظلم و جوری در حق ایشان دریغ نورزیدند. شکم زنان آبستن را دریدند و نوزادگان را سر از تن جدا کردند؛ مردان را به بردگی کشیدند و زنان را به کنیزی بردند. ناتوانان را لابلای دیوارها دفن کردند و معترضان را آنچنان شکنجه دادند که کسی را هوای مخالفت نماند.

تا آن زمان، تنها 230 سال از 400 سال وعده داده شده، گذشته بود. همان 400 سالی که رسولان درباره‌اش هشدار داده بودند که تا پایانش فریادرسی نخواهد رسید. بنی اسراییل به تنگ آمده بود و تاب تحمل چنین شرایطی را آن هم به مدت 170 سالِ دیگر نداشت. مردم، به پیشنهاد عابدی عالِم دست به دامان خدا شدند. همگی یکدل و یکنوا خاضعانه از خدای رحمان و رحیم خواستند تا بر ضعف و ناتوانی شان رحم آوَرَد و از زمان غیبتِ منجی بکاهد. آن هنگام که دل‌شان شکست و اشک‌شان جاری شد فرشته‌ی وحی پیام آورد:

«خداوند دعای‌تان را مستجاب نمود و از غیبت منجی کاست. چهل سال دیگر او را خواهید دید.»

بنی اسراییل که از این بشارت شادمان شده بودند، شکر خدای را به جای آوردند و به دعا برای کوتاه شدن زمان غیبت منجی ادامه دادند. پس از چند روز دعا و تضرع به درگاه خداوند، بار دیگر فرشته‌ی وحی نازل شد و ایشان را بشارت داد:

«خداوند به سبب شکری که به جای آوردید، دعای‌تان را پذیرفت و ده سال دیگر از غیبت منجی کاست.»

مردم، مرحمت خدا بر خویش را اقرار کردند و از رحمت بی‌منتهایش نزدیکتر شدن ظهور را طلب نمودند. فرشته‌ی وحی باز هم با بشارتی سول ایشان شتافت.

دعا و درخواست بنی اسراییل از خالق رحمان، چهل روز به طول انجامید و هر بار فرشته‌ی وحی با پیامی دل ایشان را شاد و تعجیل در ظهور منجی را اعلام می‌کرد. تا آنکه روز چهلم ایشان را ندا داد:

«خداوند می‌فرماید از جای خود حرکت نکنید که اذن ظهور را دادیم. هم اکنون منجی‌تان را به شما نشان خواهیم داد.»

نفس‌ها در سینه حبس شد. همگان چشم به راه آمدن فریادرسِ وعده داده شده چشم به بیابان دوختند. سواری از راه رسید. سواری که سعادت و هدایت به ارمغان می‌آورد. او موسی پسر عمران منجی قوم بنی اسراییل بود. با آنکه خداوند به بنی اسراییل هشدار داده بود در صورت نافرمانی، بر ایشان غضب خواهد کرد و تا 400 سال فریادرسی برای‌شان نخواهد فرستاد،[11] اما به واسطه‌‌ی دعا و خواست مردم، غضب از ایشان برداشت و منجی را به آنها نشان داد. موسی آمد و بنی اسراییل را از شرّ فرعون رهانید.[12]

امام صادق ^{علیه السلام} با روایت این ماجرا به مردم هشدار می‌دهند که اگر آنها نیز مانند قوم بنی اسراییل در خواستِ منجی، همدل و همصدا شوند، و با تمام وجود آمدنش را طلب کنند خداوند ظهورش را نزدیک می‌فرماید. اما اگر نسبت به آمدن منجی بی تفاوت باشند خداوند امر ظهور را به منتها الیه ممکن می‌اندازد.[13]

از همین رو هدایتگران الهی همواره مردم را به دعا برای ظهور منجی آخر الزمان ترغیب و توصیه نموده‌اند. به یاد داشته باشیم:

سریع‌ترین دعا نسبت به اجابت، دعایی است که در حق دیگران صورت گیرد. خداوند متعال نه تنها آن دعا را به سرعت مستجاب می‌کند، بلکه به دعاکننده هم دو برابر آنچه در حق دیگری دعا کرده بود، عطا می‌فرماید.[14]پس بیاییم برای خوشبختی و سعادت همگان و ظهور منجی آخرالزمان دعا کنیم که همانا خوشبختی خود ما نیز در آمدن اوست.

و آگاه باشیم:

دعا به صورت دسته جمعی به اجابت بسیار نزدیکتر است. آنچنان که

«هـیچ چهل نفری براى دعا نزد هم اجتماع نكنند و خداى عـزّ و جـلّ را در كـارى نـخـوانند جز اینكه خداوند دعاى آنها را مستجاب كند»[15].

پس بیاییم ما نیز فرصت را غنیمت بداریم و همچون بنی اسراییل همگی با هم همدلانه و خاضعانه آمدن منجی عصر خویش را طلب نماییم و برای سلامتی و تعجیل در ظهورش دعا کنیم.

 

بارخدایا؛ هدایتگر زنده‌ی این عصر، منجی آخر الزمان، مهدی موعود، را در پناه خود حفظ فرما و ظهور پدر مهربان‌مان را نزدیک گردان.

 

  نکات مهم این جلسه:

-          گاهی، بنده تمامی آداب و شرایط دعا را رعایت می‌کند و مانعی نیز بر راه استجابت دعایش ایجاد نکرده؛ اما با این وجود به خواسته‌اش نمی‌رسد. این اتفاق دلایل و حکمت‌هایی دارد مانند:

1.      o مصلحت بندگان
2.      o تأخیر در «آثار» استجابت دعا
3.      o علاقه‌ی خدا به بنده

-          سریع‌ترین دعا نسبت به اجابت، دعایی است که در حق دیگران صورت گیرد.

-          دعا به صورت دسته جمعی به اجابت بسیار نزدیکتر است.

-          پیروان تمامیِ ادیان الهی معتقدند در آخر الزمان، نجات دهنده‌ای آسمانی ظهور خواهد کرد.

-          بهترین و پرفایده‌ترین دعا، دعا برای ظهور منجی آخر الزمان است تا با آمدنش هدایت، سعادت، رحمت، برکت و عدل در زمین جاری گردد.

-          اگر همگی با هم یکدل و یکصدا آمدن منجی را طلب کنیم خداوند ظهورش را نزدیک می‌فرماید.

 

• < قبلی