درس سوم: 10 توصیه‌ی کلیدی برای یک شیردهی مطلوب

• 
• 

بسم الله الرحمن الرحیم

نقش شیردهی در تربیت فرزند

 

درس گفتارهایی از: مسعود بسیطی

با اهتمام: عاطفه آذرنوش؛ زهرا مرادی

دوره‌ی «نقش شیردهی در تربیت فرزند» یکی از سلسله مباحث «حس خوبِ فرزندپروری »[1] است که طی سه جلسه برای علاقمندان به این موضوع ارائه می‌گردد. در این درسنامه به تاثیرات منحصر به فرد شیردهی بر روی جسم و روح کودک و نقش این دوران در سعادتمندی یا شقاوت فرزند پرداخته می‌شود.

 

درس سوم: 10 توصیه‌ی کلیدی برای یک شیردهی مطلوب

در دو جلسه‌ی گذشته به اهمیت دوران شیردهی و تاثیر منحصر به فرد این دوران بر تربیت و آینده‌ی فرزند پرداختیم. گفتیم شیردهی علاوه بر انتقال غذا، راهی برای انتقال محبت و همچنین روحیات و خصوصیات مادر به فرزند است. شیردهی می‌تواند طبیعت فرزند، خلق و خوی او و حتی چهره‌ی وی را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین، اگر فردی که مسوولیت شیردهی کودک را عهده دار می‌گردد از نظر جسمی و روحی فردی سالم نباشد، کودک لطمه خواهد خورد. تاکید نمودیم شیردهی می‌تواند فرصتی مغتنم برای والدین باشد تا کوتاهی‌هایی که پیش از تولد فرزندشان (مثلا هنگام انعقاد نطفه یا دوران بارداری) در راه تربیت صحیح وی مرتکب شده‌اند را جبران نمایند.

در این جلسه در راستای بسترسازی تربیت صحیح فرزندان، به 10 نکته‌ی کلیدی مرتبط با «شیردهی» اشاره می‌نماییم:

 

1. 1.تغذیه‌ی مادر از «غذای حلال و پاک» انجام شود.

آنچه مادر از حلال یا حرام، پاک یا ناپاک، سالم یا فاسد می‌خورد، از طریق شیر به شیرخوارش منتقل می‌شود. بنابراین، مادر باید مراقب تغذیه‌ی خود خصوصا از حیث پاک و حلال بودن باشد. لقمه‌ی حرام محرومیت‌های متعددی برای آدمی ایجاد خواهد نمود که به عنوان نمونه می‌توان به واقعه‌ی جانسوز عاشورا اشاره کرد. واقعه‌ای که آدمی از قساوت و جهالت آنان که به عقل مسلّم خلقت، فرزند و جانشین رسول خاتم، حسین بن علی تاختند، متحیر می‌گردد. امام حسین ^{علیه السلام} دلیل آنکه سپاه ابن زیاد از پذیرفتن «حق» رویگردان بودند و حتی هلهله می‌کردند تا صدای فرزند رسول خدا به گوش‌شان نرسد، لقمه‌ی حرام اعلام فرمودند.[2] اگر دوست می‌داریم فرزندانی «حق پذیر» داشته باشیم باید به تغذیه‌ی مادر در دوران شیردهی از حیث حلال و پاک بودن توجه ویژه‌ای نماییم.

 

1. 2.مادر «با وضو» به فرزندش شیر بدهد.

وضو سبب نورانیت روح و صفای باطن می‌گردد؛ آثار گناه را از جوارح پاک می‌سازد و بستری مناسب برای رشد حالات معنوی در آدمی ایجاد می‌کند.[3] مادری که پیش از شیردهی وضو می‌گیرد این اثرات معنوی را به فرزندش منتقل می‌سازد.

از این گذشته، وضو گرفتن پیش از خوردن غذا از آدابی است که مربیان الهی به انجامش تاکید نموده‌اند و آن را مایه ی سلامتی و افزایش رزق (مادی و معنوی) دانسته‌اند.[4] مادر می‌تواند این عمل شایسته را به نیابت از خردسالش انجام دهد.

در گذشته که منازل، آب لوله کشی نداشت، و یا حتی در هر خانه چاه آبی وجود نداشت، مادران برای آنکه در هر نوبت شیردهی وضو بگیرند با مشکلات متعددی روبرو می‌شدند. گاه گرمای تابستان و سرمای زمستان نیز مزید بر علت می‌شد. اما امروزه هیچ کدام از آن موانع و سختی‌ها بر سر راه مادر وجود ندارد. نیازی نیست مادر، یخ حوضِ خانه را بشکند و با آن آب، وضو بگیرد؛ بلکه کافی است در راه تربیت فرزندش کمی همّت و غیرت به خرج دهد و همواره با وضو به پاره‌ی تنش شیر بدهد.

 

1. 3.«رو به قبله» به فرزند شیر بدهد.

گاهی کارهای کوچک، فوایدی عظیم به همراه خواهند داشت. رو به قبله شیر دادن به فرزند (البته با معرفت و توجه) از دسته‌ی همان کارهای کوچک اما با خروجی بزرگ است. مادر به هر حال باید در یک جهت به فرزندش شیر بدهد. اگر جهتی که انتخاب می‌کند رو به قبله باشد، این کار از او وقت یا انرژی ویژه‌ای نمی‌گیرد؛ اما در مقابل، بستر تربیتیِ مناسبی برای فرزندش مهیا می‌شود تا در آینده از لحاظ معنوی به خوبی رشد و پیشرفت نماید.[5]

 

1. 4.با گفتن «بسم الله الرحمن الرحیم» شیردهی را آغاز نماید.

بردن نام خدا هنگام غذا خوردن از واجبات است![6] غذایی که با ذکر نام خدا خورده شود برای فرد برکت[7] و سلامتی[8] به همراه می‌آورد؛ اما غذایی که بی یاد و نام رازق متعال خورده شود شیطان در آن شریک خواهد شد و برکت و سلامتی از آن فرد دور می‌گردد.[9]

پس به نیابت از فرزندتان «بسم الله الرحمن الرحیم» بگویید تا شیری که می‌خورد برایش برکت و سلامت به ارمغان آورد و همچنین از همان خردسالی به این امر تربیتی ترغیب و عامِل گردد.

 

1. 5.در «حال گناه» یا در «مجلس گناه» به فرزند شیر ندهد.

گاهی مادران، بی توجه به آنکه کودک معصومی در حال ارتزاق از ایشان است، در همان حال شیردهی به گناهانی همچون دروغ، غیبت و ... مشغول می‌شوند. تاثیر گناه بر شیر مادر و نهایتا اثرش در روح کودک سبب محرومیت وی از پیشرفت‌های معنوی می‌گردد. به عنوان نمونه خداوند متعال، غیبت کردن از فردی ایمان دار را همانند خوردن گوشت برادر مرده معرفی فرموده است.[10] همانگونه که مادر از خوردن غذای فاسد و بیماری زا اجتناب می‌کند باید از غیبت کردن که روح خود و شیرخوارش را بیمار می‌کند، دوری نماید. اگر مادر نمی‌خواهد سبب بیماری روح و جان فرزندش شود و در آینده عقب ماندگی‌های معنوی برای فرزندش ایجاد گردد، باید مراقب باشد تا با بی تقوایی، شیر خود را آلوده نسازد و خصوصا هنگام شیردهی از گناه فاصله بگیرد.

مادران نه تنها نباید در حال گناه به فرزندشان شیر بدهند؛ بلکه باید مراقب باشند در مجلس گناه و محفلی که در آن کارهای بیهوده و دور از رضای خدا صورت می‌گیرد نیز به فرزندشان شیر ندهند. حضور در مجلسی که در آن، رفتاری خلاف عقل و رضای خدا صورت می‌گیرد سبب فساد ایمان[11] و سُر خوردن به دامان شیطان می‌گردد.[12] از همین رو به شدت از حضور در چنین مجالسی نهی شده‌ایم.[13]

آیا شیر دادن به فرزند دلبندتان در چنین فضایی کاری عقلانی و پسندیده است؟ مگر نه اینکه روحیات مادر و حتی آنچه به آن توجه می‌کند یا در آن تفکر می‌نماید، هنگام شیردهی بر فرزند تاثیرگذار است؟ پس چگونه حال مادر که با حضور در مجلس گناه، ایمانش در حال فساد است و از یاد خدا غافل گردیده و همنشین شیطان شده در فرزندش اثر نکند؟

 

1. 6.با «محبت» شیر بدهد.

هر وقت کودک شیر می‌خواهد، مادر باید با مهربانی درخواستش را اجابت نماید. نگوید «چقدر می‌خوری؟ خسته شدم. تو که تازه شیر خوردی.» حتی اگر زمان کوتاهی از شیر خوردنش می‌گذرد، مادر باز هم کودک را با عاطفه در آغوش بگیرد، او را با جملات محبت آمیز مورد خطاب قرار دهد و با میل و رغبت به وی شیر بدهد. مادر باید بداند سختی‌هایی که در این راه متحمل می‌شود، به گونه ای دیگر جبران می‌گردد. در مکتب اسلام جایگاه زن شیرده نزد خداوند همانند مجاهدی است که در راه خدا جدّ و جهد می‌کند و پاداش ویژه‌ای دریافت می‌نماید.[14] همواره به نیازهای اساسی کودک «سریع» و با «محبت» پاسخ دهید تا در آینده با فرزندی نا امید و بی اعتماد به دیگران مواجه نگردید.

 

1. 7.با «روحیه‌ای سالم» به بچه شیر بدهید.

نباید مادر با استرس، ناراحتی یا خشم و همچنین افکار ناسالم و منفی به فرزند شیر بدهد. همانطور که پیش تر نیز تاکید شد حالات و روحیات مادر حین شیردهی، به شیرخوار منتقل می‌گردد. برای آنکه روحیه و خلقیات فرزند دچار آسیب نشود، نه فقط مادر، بلکه اطرافیان، خصوصا پدر باید مراقب باشند تا شرایط مطلوبی از نظر روحی برای مادر و فرزند مهیا گردد.

 

1. 8.هنگام شیردهی «قرآن» بخواند.

تلاوت قرآن – با توجه و تدبر در معانی آن – سبب باروری ایمان،[15] استجابت دعاها،[16] فزونی خیر و برکت،[17] بخشودگی خطاها و گناهان،[18] نورانیت و صفای دل،[19]... می‌شود. مادران می‌توانند فرزندان دلبند خود را از زمان جنینی و سپس شیرخوارگی با کلام خدا مأنوس سازند و به تعبیر امام صادق ^{علیه السلام}، قرآن را با گوشت و خون فرزند عجین سازند.[20]

 

1. 9.با «یاد و محبت به اهل بیت» شیر بدهد.

اگر پدر و مادر دوست می‌دارند فرزندی حق پذیر و محبّ اهل بیت داشته باشند، باید زمینه‌اش را در دوران شیرخوارگی فرزندشان مهیا سازند. مادری که هنگام شیردهی فکر و توجهش را به محبتی که از اهل بیت ^{علیهم السلام} در سینه دارد، معطوف می‌سازد، فرزندش را از محبت این برترین و برگزیده‌ترین بندگان الهی سیراب می‌کند و زمینه‌ی هدایت و حق پذیری او را ایجاد می‌کند. در ماجرای پسر شیخ فضل الله نوری و شیری که از زنی مبغض اهل بیت نوشیده بود، به این نکته اشاره شد که محبت یا دشمنی با هدایتگران الهی از طریق شیر بر جان شیرخوار تاثیر می‌گذارد و می‌تواند سعادت یا شقاوت فرزند را رقم بزند. لذا اگر مادران، شیره‌ی جان خویش را با یاد خدا و همراه با محبت به محبوب‌ترین بندگان خدا به فرزندان‌شان بنوشانند، در واقع زمینه‌ی سعادتمندی فرزندان‌شان را مهیا نموده‌اند. در همین راستا فرستادن صلوات بر پیامبر و اهل بیت توصیه می‌گردد.

توجه به امام زمان ^{علیه السلام} به عنوان هدایتگر زنده‌ی این عصر و آخرین بازمانده از اهل بیت ^{علیهم السلام} ثمرات و برکات ویژه‌ای به همراه خواهد داشت. مادر می‌تواند هنگام شیردهی دعای فرج بخواند و سپس با لحنی محبت آمیز به فرزندش بگوید «ان شاءالله از یاوران خدا و حجت خدا شوی». این کلام و آرزوی قلبی که با محبت بیان گردیده با روح و جان کودک عجین می‌شود و بستر مناسبی برای او ایجاد می‌کند تا در آینده بتواند امام زمانش را یاری دهد.

مادری که خدای متعال و جانشین زنده‌ی او بر روی زمین را حاضر و ناظر بر احوال خلق می‌داند و از این پدر مهربان (امام زمان ^{علیه السلام}) در رشد و تربیت فرزندش یاری می‌جوید، خود و فرزندش را مشمول عنایت و توجه ویژه‌ی خدا و حجتش کرده است.

به خاطر داشته باشیم اهل بیت ^{علیهم السلام} امین‌ترین و کریم‌ترین مخلوقات خدا هستند؛ بنابراین اگر فرزندان‌مان را به ایشان بسپاریم و از این خاندان کرامت و هدایت در راه تربیت و بالندگی ایشان یاری بجوییم، دست ردّ به سینه‌مان نمی‌زنند.

 

1. 10.پس از شیردهی «شکر الهی» را به جای آورَد.

تشکر از خالق از آداب غذا خوردن است که بر ایمان داران به رازق متعال واجب گردیده است.[21] از همین رو شایسته است هنگامی که کودک از شیر خوردن دست می‌کشد، مادر از جانب خود و همچنین به نیابت از فرزندش، از خداوند مهربان به صورت قلبی و زبانی تشکر کند و بگوید «الحمدلله رب العالمین».[22] به این نکته توجه داشته باشد که خداوند حکیم بهترین و کامل‌ترین غذایی را که فرزندش می‌توانست داشته باشد، در وجود مادر قرار داده است؛ غذایی سالم، با برکت، مغذّی؛ غذایی ارزشمند اما ارزان و در دسترس؛ غذایی که می‌تواند رشد جسمی و معنوی کودک دلبندش را تامین سازد. حال که مادر و فرزند از چنین نعمت ارزشمندی بهره‌مند هستند عقل و ادب حکم می‌کند از صاحب نعمت تشکر کنند. با این رفتار، مادر روحیه‌ی شکرگزاری از خدا و همچنین واسطه‌های نعمت را در فرزند ایجاد می‌نماید.

 

 

جایگاه مادری که به فرزند خود شیر می‌دهد:

به سبب نقش مهم و تاثیرگذار مادران در دوران شیردهی بر آینده‌ی کودک و سختی‌هایی که مادران در راه ایجاد یک شیردهی مطلوب متحمل می‌شوند، خداوند مهربان پاداش‌های بزرگی برای ایشان در نظر گرفته است. تا آنجا که به ازای هر «مک زدن» کودک، برای مادر ثواب آزاد ساختن گرفتاری از خاندان اسماعیل ^{علیه السلام} منظور می‌گردد[23] .

زن شیرده، پاداش روزه‌دار شب زنده دار را دریافت خواهد نمود[24] و با پایان دوران شیردهی، خداوند از گناهان او در می‌گذرد.[25]

آری؛ در مکتب اسلام از مادر شیرده با عنوان مجاهد فی سبیل الله (یعنی کسی که در راه خدا جدّ و جهد می‌کند) یاد شده[26] و برای مادری که در دوران شیردهی فوت کند، اجر و پاداش شهید (یعنی کسی که در راه خدا کشته شده) منظور می‌گردد.[27]

با وجود همه‌ی آنچه که در ضرورت تغذیه فرزند با شیر مادر گفته شد و همچنین نقش منحصر به فرد مادر در دوران شیردهی بر تربیت فرزند و نیز پاداش‌های متعددی که خداوند برای مادر شیرده در نظر گرفته، مادر، مجبور به شیردهی نیست! در مکتب تربیتی اهل بیت ^{علیهم السلام}، مادر برای شیر دادن به فرزند خویش هیچ اجباری ندارد[28] و حتی می‌تواند به ازای شیری که به فرزندش می‌دهد، از همسر خود دستمزد دریافت نماید![29]

*****

در این سه درس تلاش نمودیم تا اهمیت دوران شیردهی و تاثیر آن بر تربیت فرزند را متذکر گردیم. به یاد داشته باشیم هرگونه کاستی در دوران شیردهی سبب درد سرها و گرفتاری‌های بزرگتری در آینده خواهد شد که برخی از آنها به راحتی قابل حل نخواهند بود. با سهل انگاری در دوران شیردهی زمینه‌ی شقاوت و عاقبتی شوم برای فرزندمان ایجاد نکنیم. اگر مشتاق سعادتمندی او هستیم، دوران شیردهی مطلوبی برایش مهیا سازیم.

البته همانطور که در جلسه‌ی پیش ذیل ماجرای فرزند شیخ فضل الله نوری تاکید گردید:

چنین نیست که شخصی در اثر کوتاهی یا خطای والدینش در مراحل مختلف تربیتی (اعم از انعقاد نطفه، بارداری، شیردهی و ...) نسبت به انجام کارهای ناشایست اجبار پیدا کرده باشد. خداوند حکیم، انسان را صاحب عقل و اختیار آفریده و آدمی با ابزار عقل، خوب را از بد تشخیص می‌دهد و در نهایت تصمیم می‌گیرد بین کار عقلانی و غیر عقلانی کدام را انتخاب نماید. بستر تربیتی نامناسب می‌تواند سبب افزایش گرایش آدمی به رفتار و اعمال ناشایست گردد؛ اما هیچگاه انسان را مجبور به انجام رفتار ناشایست نمی‌کند. تربیت نادرست می‌تواند ترک خطا را در فردی بسیار دشوار سازد؛ اما با این وجود چنین نیست که وی را در ترک آن رفتار عاجز سازد. پدر و مادر، با تربیت صحیح می‌توانند فرزندشان را در گرایش به خوبی‌ها و ترک خطاها یاری نمایند؛ یا با تربیت نادرست، او را به سوی انجام بدی‌ها متمایل سازند؛ اما شیوه‌ی تربیتی ایشان اختیار فرزند را در انتخاب خوبی یا بدی از بین نمی‌برد.

 

سخن آخر اینکه:

«دوران شیردهی» را در امر تربیت فرزندان‌مان مغتنم بدانیم و بستر حق پذیری و گرایش به خوبی‌ها را در نهاد آنها ایجاد نماییم.

 

نکات مهم این جلسه:

-  والدینی که درصدد تربیت صحیح فرزندشان هستند، 10 نکته‌ی کلیدی زیر را در دوران شیرخوارگی او رعایت فرمایند:

1. oتغذیه‌ی مادر از «غذای حلال و پاک» انجام شود.
2. oمادر «با وضو» به فرزندش شیر بدهد.
3. o«رو به قبله» به فرزند شیر بدهد.
4. oبا گفتن «بسم الله الرحمن الرحیم» شیردهی را آغاز نماید.
5. oدر «مجلس گناه» و در «حال گناه» به فرزند شیر ندهد.
6. oبا «محبت» شیر بدهد.
7. oبا «روحیه‌ای سالم» به بچه شیر بدهد.
8. oهنگام شیردهی «قرآن» بخواند.
9. oبا «یاد و محبت به اهل بیت» شیر بدهد.
10. oپس از شیردهی «شکر الهی» را به جای آورَد.

- در ازای سختی‌هایی که مادر در دوران شیردهی متحمل می‌شود، خداوند متعال پاداش‌های ویژه‌ای برای او در نظر می‌گیرد. تا آنجا که گناهان او را می‌آمرزد و او را مجاهد در راه خود قلمداد می‌نماید.

- با وجود تاکید ویژه‌ای که اسلام بر شیردهی فرزند با شیر مادر دارد، در این مکتب، مادر برای شیر دادن به فرزند خویش هیچ اجباری ندارد و حتی می‌تواند به ازای شیری که به فرزندش می‌دهد، از همسر خود دستمزد دریافت نماید!

- شیردهی می‌تواند گرایش فرزند را به انجام خوبی‌ها یا ارتکاب بدی‌ها تحت تاثیر قرار دهد؛ اما اختیار او را در انتخاب خوبی یا بدی از بین نمی‌برد (به دلیل تربیت نادرست، فرزند مجبور به انجام فعل ناشایست نمی‌شود).

 

• < قبلی